Απολείπειν ο θεός Αντώνιον
Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ', ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές --
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανοφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πείς πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ' όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.
"[...] ἐδόκει δὲ τοῖς ἀναλογιζομένοις τὸ σημεῖον ἀπολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον [...]". Πλουτάρχου, Αντώνιος 75.6.
Magnum opus Plutarchus reliquit, arva fertilia για κάθε φιλόλογο με προτίμηση στην πεζογραφία, για κάθε αναγνώστη με εκτίμηση στην καλολογία. Βέβαια ο Πλούταρχος ανά τους αιώνες έχει εμπνεύσει και πολλούς καλλιτέχνες (όπως ο Κ.Π.Καβάφης, που υπήρξε συστηματικός αναγνώστης του) κυρίως με το δημοφιλέστατο "Βίοι παράλληλοι", ενώ τα Μoralia παραμένουν ένας όγκος ανεξερεύνητος για τους περισσότερους.
Με τον locum classicum από το προοίμιο του Βίου του Αλεξάνδρου (1,2) κατά νου, αντιλαμβανόμαστε ήδη τους βιογραφικούς προσανατολισμούς του Πλουτάρχου: "οὔτε γὰρ ἱστορίας γράφομεν, ἀλλὰ βίους, οὔτε ταῖς ἐπιφανεστάταις πράξεσι πάντως ἔνεστι δήλωσις ἀρετῆς ἢ κακίας, ἀλλὰ πρᾶγμα βραχὺ πολλάκις καὶ ῥῆμα καὶ παιδιά τις ἔμφασιν ἤθους ἐποίησε μᾶλλον ἢ μάχαι μυριόνεκροι καὶ παρατάξεις αἱ μέγισται καὶ πολιορκίαι πόλεων". Υπάρχει λοιπόν από μέρους του ηθογραφικό ενδιαφέρον για κάθε βιογραφούμενη προσωπικότητα με κύριο στόχο την άντληση διδαγμάτων. Με ανάλογη σαφήνεια γράφει στο προοίμιο του Βίου του Αιμίλιου Παύλου (1,34): "οὐδὲν γὰρ ἀλλ’ ἢ συνδιαιτήσει καὶ συμβιώσει τὸ γινόμενον ἔοικεν, ὅταν ὥσπερ ἐπιξενούμενον ἕκαστον αὐτῶν ἐν μέρει διὰ τῆς ἱστορίας ὑποδεχόμενοι καὶ παραλαμβάνοντες ἀναθεωρῶμεν
‘ὅσσος ἔην οἷός τε’,
τὰ κυριώτατα καὶ κάλλιστα πρὸς γνῶσιν ἀπὸ τῶν πράξεων λαμβάνοντες.
φεῦ φεῦ, τί τούτου χάρμα μεῖζον ἂν λάβοις
<καὶ> πρὸς ἐπανόρθωσιν ἠθῶν ἐνεργότερον;". Παρατηρείται επομένως μια σταθερή κι αταλάντευτη προσήλωση στο ατομικό επίπεδο και δεν αναμιγνύεται στον ρου της ιστορίας.
Ο συγκεκριμένος τύπος βιογραφίας σαφώς και έχει έντονη την επίδραση της αριστοτελικής φιλοσοφίας (πρβ. το ηθογραφικό έργο "Χαρακτῆρες" του Θεόφραστου, διαδόχου του Αριστοτέλη στο Λύκειον). Θεμελιώδες για την ηθική φιλοσοφία του Αριστοτέλη είναι ότι η αρετή αποκτάται καθ' έξιν και οι έξεις ορίζονται και αντιδιαστέλλονται από τα πάθη, η φύσις του ανθρώπου είναι απλά η προδιάθεση (πρβ. ενδεικτικά τον υποδόριο προβληματισμό περί του in - genium που θέτουν οι τερεντιανοί "Adelphoe"), παραστατικότερα:
ἕξις - φύσις - πάθος
καλλιέργεια - χωράφι - ακαλλιέργητος αγρός
Αναμφισβήτητα ο Πλούταρχος δεν αρνείται το μεγαλείο και την ανδρειοσύνη του Δημήτριου και του Αντώνιου. Υπήρξαν άνδρες με πολλά προτερήματα και αρετές , ασφαλώς και με ελαττώματα που παρουσιάζονται και σε άλλους Βίους. Αν και δεν συντάσσει αμιγώς αρνητικούς βίους (όπως φυσικά δεν συνέταξε και εγκώμια), ο Πλούταρχος υποβάλλει συνεχώς την ιδέα της υποχώρησης από μέρους των δύο ανδρών στα πάθη και το ότι υπέκυπταν στα ένστικτά τους. Με πολλή ενάργεια αποτυπώνεται αυτό στη σχέση Κλεοπάτρας και Αντώνιου όπως την καταγράφει ο Πλούταρχος: ένας άντρας με εξουσία και ευθύνες που άγεται και φέρεται από τα πάθη του και καταλήγει ανισόρροπος και ανερμάτιστος.
Υπήρξαν και άλλοι βίοι στο έργο του Πλουτάρχου όπου ο Πλούταρχος δεν εφείσθη αναφορών στα αρνητικά τους και περιγραφών των ωμοτήτων τους με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Βίο του Σύλλα. Παρόλα αυτά, σε αυτούς τους δύο Βίους είναι που δεν κρύβει ο Πλούταρχος τη δυσφορία του για τις παραχωρήσεις σε πάθη και ένστικτα. Όπως λοιπόν στον πρόλογο του Βίου του Περικλή γράφει ότι ο αναγνώστης θέλει να μιμηθεί με ζήλο πράξεις άξιων ανθρώπων ώστε αυτός ο μιμητικός ζήλος να συντελεί σε μια τέτοια διαμόρφωση του χαρακτήρα του με την προαίρεση των αρετών των βιογραφούμενων. Το ζεύγος Δημητρίου Πολιορκητή και Μάρκου Αντωνίου εισάγει στο έργο του ξεκάθαρα παραδείγματα αλλά προς αποφυγή αυτή τη φορά.
Αυτά είναι λίγα από όσα αποκομίσαμε από την ομιλία του Επίκουρου Καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας κ.Ευάγγελου Αλεξίου, ο οποίος παρέπεμψε και στην ακόλουθη βιβλιογραφία:
Dodds, E.R. "The portrait of a Greek Gentleman", G&R 2 (1932-33), 97 - 107.
Pelling, C.B.R. Plutarch. Life of Anthony, Cambridge 1988, 16: "We have two heroes whose fates become one".
Αλεξίου, Ε. Πλουτάρχου Παράλληλοι Βίοι. Η προβληματική των "θετικών" και "αρνητικών" παραδειγμάτων, Θεσσαλονίκη, 2007.
Δικτυακός τόπος συνάντησης των μελετητών του Πλουτάρχου, η International Plutarch Society: http://www.usu.edu/history/ploutarchos/plout.htm
Τη δεύτερη συνάντηση των Δειπνοσοφιστών για τη φετινή χρονιά τίμησαν περί τους εβδομήντα συμφοιτητές μας και από τον τομέα Κλασικών Σπουδών παρέστησαν ο Διευθυντής του κ. Μαυρουδής, ο Επίκουρος καθηγητής κ.Καψωμένος, ο Καθηγητής κ.Κυριακίδης, η Επίκουρη καθηγήτρια κα Κυριακίδου, η Επίκουρη Καθηγήτρια κα Πλαστήρα και ο Ομότιμος Καθηγητής κ.Θεοδωρίδης.
